Kirsten Dunst als bruid van de dood in “Melancholia”

 Kirsten Dunst als de bruid Justine in "Melancholia"

 

Films waarin de mensheid bijna kopje onder gaat, zijn er zo langzamerhand een heleboel. Ik denk daarbij aan “Asteroid”, “The Day after Tomorrow” en “2012”. De nadruk in deze producties ligt meestal op het vette spektakel. Wolkenkrabbers storten als kaartenhuizen in elkaar, tsunami´s overspoelen met nietsontziend geweld de kust en snelwegen zijn verstopt met automobilisten die in paniek aan apocalyptische verschrikkingen proberen te ontkomen. Veel minder vaak worden films uitgebracht waarin de regisseur probeert te laten zien welk effect zo’n catastrofe heeft op de psyche van degenen die erdoor worden getroffen. Lars von Trier deed met zijn in 2011 uitgebrachte `Melancholia´ een poging om dat thema nader uit te werken; ik denk dat hij in zijn opzet is geslaagd.

De hoofdrol in deze productie is weggelegd voor de actrice Kirsten Dunst. Zij speelt de rol van de depressieve Justine. ‘Melancholia’ begint met een close up van haar. Uiterst traag en met een in-trieste blik opent zij haar ogen, alsof ze het liefst meteen weer terug zou willen zinken in een diepe lethargie. Deze openingsscene wordt gevolgd door minutenlange beelden in slow motion van een parkachtig landschap. Aan de hemel is niet alleen de maan te zien, maar ook een planeet die een blauwige gloed werpt over het landschap. Deze opnamen worden afgesloten met beelden van een botsing tussen deze planeet en de aarde.

In feite is dat de essentie van de hele film: melancholie die zó onnoemelijk zwaar is, dat hij leidt tot het definitieve einde. Toch zou je dat niet denken als je kijkt naar wat er op die slow motion-beelden volgt. De eerste helft van de film speelt zich namelijk af in een landhuis waar een pas getrouwd paar zijn bruiloftsfeest viert. De bruid Justine, gespeeld door Kirsten, probeert de schijn op te houden dat ze gelukkig is, maar achter dat masker wordt ze verteerd door angst en diepe melancholie. Naarmate de avond vordert vlucht ze daarom steeds vaker de feestzaal uit. Haar zus Claire, gespeeld door Charlotte Gainsbourg, en haar zwager, een rol van Kiefer Sutherland, weten haar telkens over te halen om terug te keren, maar haar gedrag blijft zonderling.

Zo rijdt ze ’s avonds laat in een golfkarretje door het park rondom het landhuis om naar een blauwe planeet te kijken die de aarde steeds dichter nadert. Iedereen weet dat hij de aarde rakelings zal passeren, maar het is onzeker wat er daarna gaat gebeuren: misschien keert hij daarna terug om op de aarde te botsen. Bij een volgende ontsnapping uit de feestzaal komt één van de gasten, een collega van haar, bezorgd achter haar aan. Zonder veel omhaal gooit ze hem op het gazon en heeft seks met hem, en dat nota bene op de avond van haar bruiloftsfeest. Alsof er niets gebeurd is, loopt ze daarna terug naar de feestzaal.

Rond middernacht gaat ze samen met haar nieuwbakken echtgenoot naar de bruidssuite. Verlekkerd begint hij zich uit te kleden, maar merkt al snel dat zijn bruid geen gemeenschap met hem wil en de kamer verlaat. Als hij even later ziet dat ze ook nog ruzie met één van de gasten staat te maken, besluit hij om afscheid van haar te nemen.

In het tweede gedeelte van de film wordt steeds duidelijker dat de planeet Melancholia op ramkoers ligt. Opvallend genoeg wordt Claire, die haar zaakjes altijd zo goed voor elkaar heeft, steeds onrustiger, terwijl de depressieve Justine steeds kalmer wordt. Af en toe kijkt Claire naar internetpagina’s met een prognose van de baan van Melancholia. Die zien er niet best uit: na een nauwe passage spiraleert de planeet terug naar de aarde, waarna ze op elkaar zullen botsen. Haar man John probeert haar gerust te stellen, maar dat is maar toneelspel: als duidelijk wordt dat een botsing onvermijdelijk is, pleegt hij zelfmoord. Justine reageert heel anders. In de nacht voor de ramp loopt ze naar buiten en gaat in het blauwe schijnsel van Melancholia naakt op een rots liggen, met haar gezicht naar de planeet toegekeerd. Ze ziet er heel kalm uit, alsof het vooruitzicht van het einde haar oplucht. Het lijkt wel alsof ze met de planeet flirt. 

Justine en Claire staren naar Melancholia.

In het zicht van het definitieve einde voeren de zussen de volgende dag hun laatste gesprekken. Justine is ervan overtuigd dat er geen weg terug is. “Er is alleen leven op aarde”, zegt ze. “Maar niet lang meer”, laat ze er met trillende stem op volgen. Ze weet zeker dat niemand de mensheid ooit zal missen. “De aarde is kwaadaardig. We hoeven er niet om te rouwen.” Vlak voor het moment van de botsing gaan de beide zussen, samen met het zoontje van Claire, naar het gazon voor het landhuis om het einde af te wachten. De film eindigt in een oogverblindende gloed van blauwwit licht, waarna een diepe stilte valt. De aarde heeft opgehouden te bestaan.

Deze film heeft diepe indruk op me gemaakt. Zo vond ik Kirsten Dunst in haar rol van Justine fenomenaal goed. Heel geloofwaardig speelt zij de rol van een zwaar depressieve jonge vrouw. Dat ze er op het filmfestival van Cannes in 2011 een award mee won als beste actrice vind ik dan ook terecht. Maar deprimerend vond ik de film desondanks wel. Er is wat mij betreft maar één tegengif tegen dat gevoel: het besef dat we elkaar vooral als medemensen moeten zien. Dreigingen uit de kosmos werpen ons terug op de essentie. Een open, liefdevolle houding tegen elkaar is voor mijn gevoel dan ook ontzettend waardevol. Samen kunnen we zo’n dreiging misschien aan, maar een diep verdeelde mensheid staat machteloos als er ooit een planeet of grote planetoïde op ons afstormt. En ooit zal dat gebeuren.  

Impending disaster: de planeet doemt op boven de horizon.

 

Slotscène van Melancholia: Justine bouwt een 'magische hut' voor het zoontje van Claire en vertelt hem dat ze daar veilig zullen zijn. Gedrieën wachten ze het einde van de wereld af.