Mannelijke en vrouwelijke eigenschappen van God en mens

In spirituele kringen wordt af en toe de vraag gesteld waarom vrouwen in het christendom stelselmatig worden ondergewaardeerd t.o.v. mannen. Daarbij worden o.a. Maria en Maria Magdalena genoemd. Hun rol zou zijn onderschat. Ook wordt vaak gesteld dat de leer van het christendom getuigt van minachting jegens vrouwen. Dat is een stelling die een goed antwoord verdient. In hoeverre spelen sekseverschillen een rol in de religie?

In de christelijke traditie bezit God zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen.Vrijwel altijd wordt Hij als een man afgebeeld. Toch moeten we wel bedenken dat we God eigenlijk helemaal niet in een beeld kunnen vangen. Dat betekent ook, dat het beeld van God als een oude man per definitie al gebrekkig of zelfs verkeerd is. God is toch geen bejaarde met een lange baard? Dat traditionele beeld drukt alleen maar uit dat God over gezag beschikt en eerbiedwaardig is. Hij is de onbetwiste autoriteit en schepper van het heelal. Ook drukt dat beeld uit dat Hij een rechter is over levenden en doden, d.w.z. dat Hij staat voor de orde.

Dat laatste betekent trouwens niet dat Hij mensen veroordeelt, maar alleen dat Hij de orde van de kosmos heeft ingesteld, waardoor alle ontwikkeling volgens bepaalde wetten en regels verloopt. Het is dan ook logisch om dat met mannelijke principes te verbinden.

In de bijbel komen we nog veel meer beelden van God tegen. Zo verschijnt God aan Mozes op de berg Sinaï als een oogverblindend licht. In het Nieuwe Testament (I Tim. 6) is sprake van God als iemand die woont in ‘het ontoegankelijke licht’. Op twee plaatsen van het Oude Testament wordt hij geassociëerd met ‘een koelte’ die voorbijtrekt. Dat zijn mystieke beelden die niets met sekseverschillen te maken hebben.

Naast de mannelijke eigenschappen, die vaak aan God worden toegeschreven, bezit Hij ook vrouwelijke kenmerken. Zo heeft Hij het vermogen om de mens geestelijk en lichamelijk te genezen. Mensen die verdriet hebben, worden getroost en bemoedigd. Bij Jezus zien we dat ook heel duidelijk. Hij genas steeds mensen en troostte hen. Ook zat Hij met tollenaars (mensen die als belastingambtenaar voor de Romeinen werkten en daarom werden veracht) aan tafel en zocht Hij bedelaars op. Hij zorgde er zelfs voor dat een menigte van 5.000 mensen te eten kreeg. Allemaal troostende, verzorgende eigenschappen die heel kenmerkend voor Hem waren.

Die eigenschappen heeft Hij nog steeds, want ze behoren tot zijn wezen: God is ook in een aantal opzichten vrouwelijk. Het mannelijke en het vrouwelijke principe behoren tot zijn Geest. Als Hij geen vrouwelijke eigenschappen bezat, hoe had Hij dan ooit vrouwelijke wezens kunnen scheppen? Iets wat zich in geestelijk opzicht niet in Hemzelf bevond, had Hij dan toch nooit buiten zichzelf vorm kunnen geven?

Maria was de lichamelijke moeder van Jezus. Ze heeft Hem ook opgevoed. Dat is een enorme verdienste van haar en mag nooit worden vergeten. Toch zie ik niet in waarom zij – zoals in sommige spirituele kringen gebruikelijk is - op één lijn zou mogen worden gesteld met Jezus.

Ik geloof wel dat Maria een bijzonder zuivere, liefdevolle geest had. Anders zou zij nooit de moeder van Jezus kunnen zijn geweest. Het feit dat zij de fysieke moeder van Jezus was en Hem heeft opgevoed, is m.i. nog geen reden om haar op hetzelfde geestelijke niveau te plaatsen als haar zoon. Maria maakte het mogelijk dat Hij op aarde geboren kon worden en er zijn taak kon verrichten. Ze kon Jezus’ goddelijke persoonlijkheid echter niet bevatten, nóch Hem daarbij werk uit handen nemen.

Ook Maria Magdalena heeft in de geschiedenis van het christendom een belangrijke rol gespeeld. In de traditie werd zij als een hoer afgeschilderd. Misschien is dat waar, maar dat is een beoordeling volgens wereldse normen en maatstaven. Het enige wat bij een mens telt, is zijn hart. De rest is in geestelijk opzicht veel minder belangrijk. En in dat opzicht had zij een hart van goud. Haar liefde voor Hem was ongelofelijk sterk, zelfs zó sterk dat zij de eerste was die Jezus in Zijn opgestane, geestelijke ('verheerlijkte') gestalte mocht zien! Dat was een onvoorstelbaar grote genade. Haar liefde voor Hem had nog een sterk fysiek karakter. Zo omklemde ze zijn voeten toen ze Hem na zijn opstanding had herkend. Jezus corrigeert haar daarop en zegt ‘Noli me tangere’ (Ik wil niet dat je me aanraakt). Nu Hij de dood heeft overwonnen en puur Geest is geworden, zijn sekseverschillen niet belangrijk meer en telt alleen het innerlijk.

In de traditie is het belang van Maria Magdalena’s ontmoeting met Jezus nooit ontkend. Wél heeft men de allereerste, belangrijke vrouwen uit de christelijke gemeenten tekort gedaan door hun rol en positie te marginaliseren. Niet God, maar de mens heeft vrouwen echter ten achter gesteld en hun rol in de geschiedenis van het christendom onderbelicht. God stoort zich immers niet aan menselijke maatstaven en zal nooit minachting opbrengen voor de vrouw en voor vrouwelijke eigenschappen.

Het is niet God, maar de kerkelijke traditie die de vrouw heeft ondergewaardeerd. Denk maar 'es aan de heksenvervolgingen! Ook mochten vrouwen heel lang geen ambten bekleden in de kerk. Zo mocht een vrouw als Anna Maria van Schurman in de 17e eeuw alleen bij de gratie Gods achter een gordijn colleges theologie volgen in Utrecht. Afstuderen kon ze niet, ook al was ze zonder meer geniaal! Later werd zij één van de leiders van de beweging van de 'Labadisten'. In de nieuwe tijd, die op het punt staat om aan te breken - en in zekere zin al aangebroken is - zullen man en vrouw gelijkwaardig zijn aan elkaar. Terecht, als je de geschiedenis bekijkt. Terecht ook, als je kijkt naar de eigenschappen die God Zelf bezit.

Op een hoger, geestelijk niveau tellen sekseverschillen niet meer, maar zijn ze opgenomen in de éénheid van geest, die alle zuivere zielen met elkaar verbindt. In de hemel is het niet van belang of iemand man of vrouw is. Daar wordt gekeken naar het hart en niet naar het uiterlijk.

Sekseverschillen zijn daarom voor mijn gevoel vooral van belang in de materiële wereld. In het hiernamaals telt alleen de innerlijke staat, niet het uiterlijke voorkomen. Sterker nog: het uiterlijk van een geest in het hiernamaals is een zuivere weerspiegeling van het innerlijk. En dat innerlijk wordt bepaald door de staat van liefde voor de ander en voor God. Daarom ben ik ervan overtuigd dat de verschillen tussen die beide principes steeds minder belangrijk worden naarmate we geestelijk steeds verder rijpen.

In het werk van de ziener, uitvinder en theoloog Emanuel Swedenborg komt een schitterend beeld voor van voleindigde zielen in de hemel. In zijn boek “Hemel en hel” beschrijft hij hoe twee gelukzalige zielen die in de hemel in de echt zijn verbonden, er van een afstand uitzien als één hemelse mens. Alleen als men dichterbij komt, kan men beide zielen van elkaar onderscheiden. Hen helemaal van elkaar scheiden is echter niet mogelijk: geestelijk zijn ze een eenheid geworden.

Treffender kan niet worden uitgedrukt hoe de scheiding tussen de seksen, die bij de val in de materie heeft plaatsgevonden, in de hoogste hemelen weer bijna wordt opgeheven. De cyclus is dan voltooid, de cirkel is weer rond. De mens heeft dan een vrijwel androgyne staat bereikt. Op een hoger niveau is de mens dan opnieuw een zuivere engel geworden, die alle mannelijke en vrouwelijke eigenschappen bezit waarover een vergeestelijkt mens in potentie kan beschikken.